Najczęściej spotykaną definicją turystyki są następujące słowa: „Turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem”.
Turystyka jest powiązana z różnymi dziedzinami życia, co czyni ją zjawiskiem interdyscyplinarnym. Szacuje się, że na jedno turystyczne miejsce noclegowe przypada nawet kilkunastu zatrudnionych w turystyce i poza nią.
Z punktu widzenia społecznego turystykę należy traktować jako wszystkie zjawiska czasowej i dobrowolnej podróży, które są związane ze zmianami w środowisku i rytmie życia. Odnosi się do osobistych kontaktów z naturalnymi, kulturowymi i społecznymi walorami odwiedzanego obszaru. Do turystyki zawsze należy przypisywać takie słowa jak poznanie, przeżycie, wypoczynek i rozrywka. Specyfika turystyki polega na zmianach. Może to być zmiana środowiska przyrodniczego, kulturowego bądź społecznego (lub wszystkich równocześnie), a także zmiana codziennego rytmu życia. Ważną wartością turystyki jest wchodzenie w styczność z przyrodą, kulturą lub ludźmi.
Zgodnie z klasyfikacją NACE Rev. 2 turystyka obejmuje następujące obszary działalności:
zakwaterowanie,
działalność usługowa związana z wyżywieniem,
działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane,
działalność twórcza związana z kulturą i rozrywką,
działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą,
działalność sportowa, rozrywkowa i rekreacyjna.
Rodzaje turystyki: Kryteria podziału
Podstawowym kryterium podziału turystyki jest główny motyw podróży osoby wyjeżdżającej. Przy tym kryterium wyróżnia się następujące rodzaje turystyki:
turystyka poznawcza
turystyka wypoczynkowa
turystyka kwalifikowana
turystyka zdrowotna
turystyka biznesowa
turystyka religijna
Poza głównym motywem wyjazdu, stosowanych jest wiele innych kryteriów podziału turystyki np.:
liczba uczestników (turystyka indywidualna, turystyka zbiorowa),
wiek uczestników (turystyka szkolna, turystyka studencka, turystyka seniorów),
środek transportu (podobnie jak przy szlaku turystycznym – turystyka samochodowa, turystyka rowerowa, turystyka autokarowa, turystyka kolejowa, turystyka lotnicza, turystyka piesza, turystyka konna),
czas pobytu (turystyka krótkoterminowa, turystyka długoterminowa),
miejsce zakwaterowania (turystyka hotelowa, turystyka parahotelowa),
pora wyjazdu (turystyka zimowa, turystyka letnia),
sposób organizacji wyjazdu (turystyka zorganizowana, turystyka niezorganizowana),
używany sprzęt turystyczny (turystyka narciarska, turystyka kajakowa, turystyka wspinaczkowa)
Wybrane rodzaje turystyki
Wybrane formy turystyki poznawczej
turystyka przyrodnicza – podróże mające na celu obserwowanie i poznawanie przyrody: roślin, zwierząt, form geologicznych, obszarów wodnych,
birdwatching – obserwowanie ptaków w ich naturalnych siedliskach,
turystyka polarna – podróże na obszary podbiegunowe, samotne wyprawy w Arktyce i na Antarktydzie, rejsy statkami po Morzu Arktycznym i wokół Antarktydy,
geoturystyka – wyjazdy mające na celu poznawanie form geologicznych (wulkany, jaskinie itd.) i terenów górniczych; w Polsce od 2006 roku funkcjonuje Małopolski Szlak Geoturystyczny,
ekoturystyka – forma turystyki, która wykształciła się jako alternatywa w stosunku do turystyki masowej, minimalizowanie negatywnego wpływu turystów na środowisko przyrodnicze i społeczności lokalne,
safari – podróże, najczęściej samochodem, których celem jest obserwowanie i fotografowanie dzikich zwierząt, szczególnie popularne w Afryce,
turystyka krajoznawcza – wyjazdy, których głównych motywem jest chęć zwiedzenia określonego obiektu, miejscowości lub regionu; szczególnie popularna w szkołach, gdzie organizowane są wycieczki przedmiotowe, zielone szkoły, biwaki itp.,
turystyka kulturowa – odwiedzanie miejsc, w których znajdują się walory materialne i niematerialne ważne ze względów kulturowych, artystycznych i historycznych; ruch turystyczny koncentruje się przede wszystkim w miastach, w których zlokalizowane są zabytki, instytucje i wydarzenia kulturalne; istnieją także specjalne szlaki turystyczne np. szlak cysterski,
turystyka filmowa – podróże do miejsc, w których realizowano znane produkcje filmowe np. wycieczki śladami miejsc zaprezentowanych w filmach Kod da Vinci czy plenerów Władcy Pierścieni,
turystyka etniczna – wyjazdy mające na celu poznanie grup społecznych odmiennych kulturowo,
turystyka sentymentalna – podróże do miejsc urodzenia i pochodzenia, które przybywający do tych miejsc musieli opuścić ze względów politycznych lub ekonomicznych,
turystyka kulinarna – podróże do miejsc, w których wytwarzane są określone produkty żywnościowe lub w których organizowane są festiwale kulinarne; jednym z rodzajów turystyki kulinarnej jest enoturystyka, w której przedmiotem zainteresowania turystów jest wino,
turystyka festiwalowa – wyjazdy na festiwale filmowe, festiwale muzyczne, festiwale teatralne, wystawy kulturalne, parady, koncerty rozrywkowe itp.
fanoturystyka – wyjazdy związane z chęcią uczestnictwa w wydarzeniach sportowych,
turystyka lingwistyczna – podróże zagraniczne, których celem jest nauka języka obcego,
turystyka wolontariuszy – stanowi połączenie poznawania świata i dobrowolnej pomocy społeczności odwiedzanej, która może polegać na walce z ubóstwem, pomocy w ochronie środowiska przyrodniczego lub wzięciu udziału w badaniach naukowych.
Wybrane formy turystyki wypoczynkowej
agroturystyka – wypoczynek w gospodarstwach rolnych oferujących produkty własnego wyrobu oraz dające możliwość zapoznania się z systemem produkcji rolnej,
turystyka handlowa – głównym celem wyjazdu jest nabywanie produktów i usług w miejscu pobytu; szczególną formą turystyki handlowej jest turystyka przygraniczna,
turystyka rozrywkowa – wypoczynek w miejscach zapewniających spędzanie wolnego czasu w formie różnego rodzaju zabaw np. parki rozrywki, parki tematyczne i kasyna,
clubbing – wyjazdy trwające kilka dni, mające na celu uczestnictwo w imprezach odbywających się w klubach,
turystyka morska – wypoczynek na jachtach, statkach pasażerskich i promach morskich; jedną z form turystyki morskiej jest cruising, czyli wycieczka morska, w ramach której zwiedza się kolejne porty morskie, natomiast podczas rejsu korzysta się z bogatej oferty rozrywkowej,
turystyka seksualna – najważniejszym celem wyjazdu jest nawiązywanie kontaktów seksualnych z przedstawicielami społeczności lokalnej; turystyka seksualna powoduje wiele negatywnych skutków społecznych takich jak m.in. wzrost zachorowań na AIDS, rozwój alkoholizmu i prostytucji.
turystyka militarna – wypoczynek w miejscach o ciekawej historii militarnej
turystyka LGBT – wypoczynek osób ze środowisk LGBT na specjalnie zorganizowanych turach lub w ośrodkach turystycznych o tolerancyjnym i przyjaznym nastawieniu.
Wybrane formy turystyki kwalifikowanej
turystyka piesza – obejmuje poznawanie środowiska i kultury odwiedzanego obszaru bez wykorzystywania środków transportu; duże znaczenie mają szlaki turystyczne oraz baza noclegowa (zwłaszcza schroniska turystyczne, kempingi, hotele),
turystyka przygodowa – podróże podejmowane w celu przeżycia przygody,
tramping turystyczny – uczestnicy sami organizują wyprawę, często poruszają się autostopem lub lokalnymi środkami transportu i korzystają z tanich noclegów,
backpacking – głównym motywem jest poznawanie odmiennych kultur z wykorzystaniem lokalnych środków transportu oraz noclegami poza typowymi obiektami bazy noclegowej,
trekking – wyprawy na obszary niezamieszkane lub słabo zaludnione,
survival – celem wypraw jest doskonalenie umiejętności pozwalających na przetrwanie w różnych warunkach środowiska,
turystyka ekstremalna – podróże w celu uprawiania sportów ekstremalnych,
turystyka rowerowa – turysta przemieszcza się wykorzystując do tego celu rower; w Europie funkcjonuje sieć szlaków Eurovelo obejmująca 12 szlaków biegnących przez niemal wszystkie kraje europejskie,
turystyka narciarska – obejmuje narciarstwo biegowe i narciarstwo zjazdowe; dla rozwoju narciarstwa zjazdowego niezbędna jest odpowiednia infrastruktura m.in. wyciągi narciarskie,
turystyka speleologiczna – eksploracja jaskiń turystycznych (przystosowane do zwiedzania, oświetlone, wyposażone w barierki) i jaskiń nieturystycznych (wymagają odpowiedniego przygotowania i sprzętu turystycznego),
turystyka jeździecka – rekreacyjna jazda konna w specjalnych ośrodkach jeździeckich lub na terenach otwartych,
turystyka żeglarska – żeglowanie po jeziorach naturalnych i sztucznych,
turystyka nurkowa – nurkowanie w morzach lub jeziorach z użyciem specjalistycznego sprzętu, istnieje wiele rodzajów nurkowania np. snorkeling (pływanie w masce i płetwach z twarzą w wodzie), wreck diving (nurkowanie we wrakach), cave diving (nurkowanie w jaskiniach), ice diving (nurkowanie pod lodem),
turystyka kajakowa – turysta przemieszcza się wykorzystując kajak lub kanadyjkę, wyróżnia się także kajakarstwo górskie i kajakarstwo morskie.
turystyka motocyklowa – forma spędzania wolnego czasu łącząca poznawanie nowych miejsc i przemieszczanie się motocyklem
Wybrane formy turystyki zdrowotnej
turystyka uzdrowiskowa – najważniejsze motywy wyjazdu do uzdrowisk to chęć poprawy ogólnego stanu zdrowia oraz leczenie różnego rodzaju schorzeń,
turystyka medyczna – podróże poza granice kraju w celu skorzystania z opieki medycznej kraju odwiedzanego; jednym z rodzajów tego typu turystyki jest tzw. turystyka aborcyjna,
turystyka spa i wellness – wyjazdy do specjalnych ośrodków, mające na celu poprawę kondycji fizycznej i psychicznej,
Wybrane formy turystyki biznesowej
podróże służbowe – podróże pracowników w celu nawiązania lub utrzymania kontaktów z partnerami biznesowymi, najczęściej odbywane indywidualnie,
turystyka targowa – wyjazdy na różnego rodzaju targi organizowane w kraju i za granicą,
turystyka motywacyjna – podróże organizowane przez przedsiębiorstwa dla swoich pracowników, mające na celu zmotywowanie pracowników do lepszej pracy na rzecz swojej firmy lub będące nagrodą za osiągane wyniki,
turystyka kongresowa – obejmuje uczestnictwo w konferencjach, kongresach, seminariach, sympozjach itp.
turystyka korporacyjna – podróże organizowane przez firmę dla określonych osób, którym zapewnia się darmowe uczestnictwo w wypoczynku lub wydarzeniach o charakterze rozrywkowym; stanowi jedno z narzędzi public relations.
Wybrane formy turystyki religijnej
turystyka religijna – wyjazdy, w których motyw poznawczy przeważa nad motywem religijnym, dotyczy turystów, którzy odwiedzają miejsca święte ich własnej religii.
turystyka pielgrzymkowa – wyjazdy podejmowane z motywów religijnych, których podstawowymi celami są modlitwa i prośby o łaski.
turystyka poznawcza (jako forma turystyki religijnej) – dotyczy turystów którzy odwiedzają miejsca święte innej religii, a ich podstawowym motywem jest motyw poznawczy.
Ośrodki turystyczne
Jednym z tradycyjnych efektów rozwoju i tworzenia się infrastruktury turystycznej jest organizacja centrów, lub ośrodków turystycznych o charakterze wczasowym i wypoczynkowym. Ośrodki takie na ogół związane są z geograficznym położeniem danej miejscowości lub regionu (krajobraz, przyroda, ekologia), specyficznym klimatem lub mikroklimatem, rozbudowaną bazą ekonomiczną wspomagającą turystów i rozwój turystyki. Dla odwiedzających otwierają one perspektywy aktywnego wypoczynku i stanowią walory poznawcze; dla ludności lokalnej to poważne źródło rozwoju gospodarczego danych miejscowości lub obszarów geograficznych. Z tego względu ośrodki turystyczne są celem badań i opieki władz państwowych i regionalnych oraz organizacji międzynarodowych.